نشرت في:الخميس، 21 مارس 2013
نشرت بواسطت AsmaA
ئاوخواردنه‌وه به پێوه
ئیعجازی زانستی قەدەغەكردنی "بە پێوە خواردن و خواردنەوە"
ئا/ عادل الصعدی
و/هەیڤ
بەڕێزان لەم باسە كورتەدا، لایەنێكی پێوەنددار بە كۆئەندامی هەرس لەمرۆَڤدا دەخەینەڕوو، ئەمەش لەڕێی ئەو فەرموودە پیرۆزانەوە كە لەسەر قەدەغەی خواردن و خواردنەوەوە، بەپێوە، هاتوون، كە زانیاریە پزیشكیە تازەكان سوودی زۆری تەندروستی ئەو فەرمانە مەزنەی پێغەمبەر (د.خ) دەسەلمێنن.
ئەو فەرموودە پیرۆزانەی كە لەسەر بەپێوە خواردن و خواردنەوەوە هاتوون:
كۆمەڵێك فەرموودە لەسەر بە پێوە خواردن و خواردنەوە هاتوون، هەندێك لەو فەرموودانە قەدەغەی خواردن و خواردنەوە بەپێوە، دەكەن و، هەندێكی تریشیان ڕێ پێدراویی ئەو كارە نیشان دەدەن، ئێمە لێرەدا ئەو فەرموودانە دەخەینە ڕوو و، رای زانایانی مسوڵمانیش لەسەر پێكەوە كۆكردنەوەیان، نیشان دەدەین.
یەكەم: ئەو فەرموودانەی كە لەسەر قەدەغەی خواردن و خواردنەوە بە پێوە، هاتوون:
لە قەتادەوە، لە ئەنەسەوە (خوا لێیان ڕازی بێت) لە پێغەمبەری خوداوە (د.خ): "أنه نهى أن يشرب الرجل قائماً قال قتادة: فقلنا: فالأكل؟، فقال: ذاك أشر أو أخبث. (1) واتە: پێغەمبەر (د.خ) ئەوەی قەدەغە كردووە كەسێك بە پێوە بخواتەوە، قەتادە فەرمووی: گوتمان خواردنیش؟ فەرمووی: ئەوە خراپ و پیسترە. لە ئەبی سەعیدی خودریەوە (خ.ر) "أن النبي صلى الله عليه وسلم زجر عن الشرب قائما"(2) واتە: پێغەمبەر (د.خ) بەتوندی فەرمانی بە دووركەوتنەوە لە خواردنەوە بە پێوە كردووە"، لە ئەبی هورەیرەوە، فەرمووی: پێغەمبەری خودا فەرمووی: "لا یشربن أحد منكم قائماً, فمن نسی فلیستقی‌ء"(3) واتە:"كەسێك لە ئێوە بەپێوە نەخواتەوە، ئەوی بیری چوو با خۆی بڕشێنێتەوە"، لە ئەبوو هورەیرەوە ، پێغەمبەر بە پیاوێكی فەرموو كە بە پێوە دەیخواردەوە: "قئ" "بڕشێوە"، گووتی: لم، "بۆچی"؟ فەرمووی: "أتحب أن تشرب مع الهر" "ئایا پێت خۆشە لەگەڵ پشیلەدا بخۆیەوە" گووتی: لا، "نەخێر"، فەرمووی: "فقد شرب معك شر منه, الشیطان"(4) "دە لە پشیلە خراپتر، كە شەیتانە، لەگەڵتدا خواردیەوە"
لە نەزالەوە، فەرمووی: "أتی علی رضی الله عنه علی باب الرحبە بما‌ء فشرب قائماً, فقال: إن ناساً یكره أحدهم أن یشرب وهو قائم, وإنی رأیت النبی صلی الله علیه وسلم فعل كما رأیتمونی فعلت".(5) واتە: عەلی هاتە دەرگای ڕەحبە و هەندێك ئاوی پێبوو و بەپێوە خواردیەوە و، فەرمووی خەڵكانێك هەن ئەوەیان پێ ناخۆشە یەكێك لەوان بەپێوە بخواتەوە، وەمن پێغەمبەرم بینیوە ئەوەی كرد كە ئێوە بینیتان من كردم.
لە ئیبن و عەباسەوە فەرمووی: "شرب النبی صلی الله علیه وسلم قائماً من زمزم"(6). واتە: پێغەمبەر (د.خ) بە پێوە لە ئاوی زەمزەمی خواردەوە"، لە ئیبن و عومەرەوە فەرمووی: "كنا نأكل علی عهد رسول الله صلی الله علیه وسلم ونحن نمشی ونشرب ونحن قیام"(7). لە سەردەمی پێغەمبەردا (د.خ) ئێمە دەمانخوارد لەكاتێكدا دەڕۆیشتین و دەمانخواردەوە لە كاتێكدا بە پێوە بووین" لە گێڕانەوەیەكی تردا: "كنا نشرب ونحن قیام ونأكل ونحن نسعی علی عهد رسول الله صلی الله علیه وسلم"(8). ئێمە لە سەردەمی پێغەمبەردا، دەمانخواردەوە لەكاتێكدا بەپێوە بووین و دەمانخوارد لەكاتێكدا ڕێمان دەكرد.
لە عەمرو كوڕی شوعەیبەوە، لە باوكیەوە، لە باپیریەوە فەرمووی: "رأیت رسول الله صلی الله علیه وسلم یشرب قائماً وقاعداً"(9). واتە: پێغەمبەرم (د.خ) بەپێوە و بەدانیشتنیشەوە بینیوە كە ئاوی دەخواردەوە"، لە عائیشەوە (خوا لێی رازی بێت) فەرمووی: رأیت رسول الله صلی الله علیه وسلم یشرب قائماً وقاعداً, ویصلی حافیاً ومنتعلاً, وینصرف عن یمینه وعن شماله"(10). واتە: پێغەمبەرم بینیوە كە بەپێوە و بەدانیشتنەوە ئاوی دەخواردەوە، بە پێی پەتی و بە پێڵاوەوە نوێژی دەكرد و بەلای ڕاست و چەپدا سەلامی نوێژی دەدایەوە"، لە ئوم سولەیمەوە: "أن النبی صلی الله علیه وسلم شرب من فم قربە قائماً"(11). واتە: "پێغەمبەر لە دەمی گۆزەیەكەوە، بەپێوە ئاوی خواردەوە"
بەپێوە خواردن و خواردنەوە لە روانگەی زانستەوە:
لێكۆڵینەوە پزیشكیە نوێكان هەندێك لە زیانەكانی بەپێوە خواردن و خواردنەوەیان ئاشكراكردووە، دكتۆر عبدالرزاق گەیلانی دەڵێت "خواردن و خواردنەوە بەدانیشتنەوە سوكتر و ئاسانتر و راسترە، لەكاتێكدا لە باری دانیشتندا ئەندامەكانی لەش ئارامگرتوون، گەدە لەباری پشودایە، لەرێگەی دەمی گەدەوە ئاو بە نیانی و سانایی بە دیوارەكانیدا دەچێتە خوارەوە، لەكاتێكدا ئەگەر بە پێوە ئاو خورایەوە ئەوا ئاوەكە لەرێگەی دەمی گەدەوە بەهێز دەڕژێتە بنی گەدەوەو و بە تووندی بەری دەكەوێت، خۆ ئەگەر بەم شێوەیە و بۆ ماوەیەكی درێژ ئەم كارە بەردەوام بێت، ئەوا گەدە شل دەبێتەوە، دادەبەزێت و، خواردن خراپ هەرس دەكات"(12).
دكتۆر ئیبراهیم راوی دەڵێت: لەكاتی وەستاندا مرۆڤ لە باری شڵەژاندایە و، بۆ ئەوەی بتوانێت كۆنترۆڵی هەموو ماسولكەكانی لەشی بكات و هەردوو كرداری "هاوسەنگی و وەستان" بەپێوە، جێبەجێ بكات، دەزگای هاوسەنگی لە ناوەندە دەمارەكانیدا لە بارێكی كارلێكی توندا دەبێت، ئەوەش كردارێكی ورد و ئاڵۆزە و دەزگاكانی دەمار و ماسولكە لەیەك كاتدا بەشداری تێدا دەكەن، ئەمەش وا لە مرۆڤ دەكات نەتوانێت ئارامی جەستەیی، كە لە گرنگترین مەرجە پێویستەكانی كاتی خواردن و خواردنەوەیە، دەست بكەوێت، بەپێچەوانەوە ئەو ئارامیە مرۆڤ لە كاتی دانیشتندا دەستی دەكەوێت چونكە لەوكاتەدا هەردوو كۆئەندامی دەمار و ماسولكە لە بارێكی ئارام و خاوبونەوەدان، هەستەكان چالاك دەبن، توانای كۆئەندامی هەرس بۆ وەرگرتنی خواردن و خواردنەوە و، نواندنیان بەشێوەیەكی دروست، زیاد دەكات.
هەروا دكتۆر راوی ئەوە دووپات دەكاتەوە: كە بە پێوە خواردن و خواردنەوە دەبێتە هۆی دروستكردنی پەرچەكرداری دەماریی توند، كە كۆتاییە دەمارییەكانی وێڵە دەمار (Vagus nerve) كە بە ناوپۆشی گەدەدا بڵاوبوونەتەوە پێی هەڵدەستن، وە ئەم پەرچەكردارانە ئەگەر بە جۆرێكی زۆر توند و كتوپڕ رویاندا، ئەوا ئەوكات دەبنە هۆی درووست بوونی كرداری ترسناكی، قەدەغەی دەماریی وێڵە دەمار (Vagal inhibition) كە زیانی زۆر خراپ بە دڵ دەگەیەنێت، بەوەش رەنگە دڵ لەكار بوەستێت و ببێتە هۆی لە هۆشخۆ چوون یا مردنی كتوپڕ.
هەروەها بەردەوامی لەسەر خواردن و خواردنەوە بەپێوە، بە كارێكی ترسناك لەسەر سەلامەتی دیوارەكانی گەدە دەژمێررێت و، ئەگەری درووستبوونی برین تێیدا زیاد دەكات، چوونكە پزیشكانی تایبەتمەندی تیشك ئەوەیان تێبینی كردووە، كە برینەكانی گەدە لەو ناوچانەدی گەدەدا زۆرن، كە دەكەونە ژێر كاریگەری بەركەوتنی پارو و خواردنەوەكانەوە، بەجۆرێك كە 95%ی كۆی حاڵەتەكانی برینی گەدە پێك لەو شوێنانەدا درووست دەبن. بەهەمان شێوە كرداری هاوسەنگیی لەكاتی وەستاندا لەگەڵ گرژبوونی ماسولكەیی سورێنچكدا هاوكات دەبێت، ئەمەش رێ لە ئاسان رۆیشتنی خواردن بۆ ناو گەدە دەگرێت و، هەندێك جار ئازارێكی بەهێز درووست دەكات كە لەگەڵیدا فرمانی كۆئەندامی هەرس تێكدەچێت، بەمەش مرۆڤ ئارامی و دڵنیایی كاتی خواردن و خواردنەوە لە دەست دەدات(13).
لایەنی ئیعجازیی فەرموودە پیرۆزەكە:
وەك لە سەرەتادا باسكرا، هەندێك لە فەرموودە پیرۆزەكان قەدەغەی خواردن و خواردنەوە بەپێوە دەكەن و هەندێكی تریان لە كاتی پێویستدا رێ بەو كارە دەدەن، لەو ئاڕاستەكردنەشدا پێشدەستیەكی زانستی گەورە هەیە، ئەوەتا ئەمڕۆ زانست ئەوە دەسەلمێنیت كە بەردەوام بوون لەسەر بەپێوە خواردن و خواردنەوە گرفتی زۆری تەندروستی درووست دەكات و، ئەو كارە هەڵەیە و لەگەڵ یاسا تەندرووستیەكاندا نەگوونجاوە.
دەئێستا ئێوە بڕیار بدەن، كێ ئەو هەواڵەی لەو سەردەمی دواكەوتنی زانستیەدا، بە پێغەمبەری خوداگەیاند (د.خ)؟ بێگومان ئەوە بەڵگەیەكی ئاشكرایە لەسەر راستێتی پێغەمبەرێتی موحەممەد (د.خ) و، ئەو هەواڵانەش كە رایگەیاندوون هەموو "وەحی"ن و خودای مەزن بەهۆی جبریلی ئەمینەوە، بۆسەر دڵی باشترین نێردراوی خۆی دابەزاندوون، تا ببێتە رێنیشاندەری جیهانیان.
(1) - أخرجه مسلم في صحيحه3/1600, برقم: 2024.
(2) - أخرجه مسلم في صحيحه 3/1601, برقم: 2025.
(3) - أخرجه مسلم في صحيحه 3/1601, برقم: 2026.
(4) - أخرجه الدارمي في سننه 2/162, برقم: 2128, وصحح إسناده حسين سليم أسد في تعليقه على سنن الدارمي.
(5) - أخرجه البخاري في صحيحه 5/2130, برقم: 5292.
(6) - أخرجه البخاري في صحيحه 5/2130, برقم: 5294, ومسلم في صحيحه 3/1601, برقم: 2027.
(7) - أخرجه الترمذي في سننه 4/300, برقم: 1880, وصححه الألباني في مشكاة المصابيح 2/471, برقم: 4275.
(8) - أخرجه الدارمي في سننه 2/162, برقم: 2125, وقال حسين سليم أسد في تعليقه عليه: إسناده جيد.
(9) - أخرجه الترمذي في سننه4/301, برقم: 1883, وحسنه الألباني في مشكاة المصابيح 2/742, برقم: 4276.
(10) - أخرجه النسائي في سننه 3/81, برقم: 1361, وأبو داود في سننه1/232, برقم: 653, وصححه الألباني في صحيح أبي داود 1/128, برقم: 608.
لێرەدا مەبەست لە فەرموودەكەی دایكی ئیمانداران، عائیشە (خوا لێی رازی بێت) ئەوەیە كە: "هەندێك جار پێغەمبەر (د.خ) بەپێوەو هەندێك جاریش بە دانیشتنەوە ئاوی خواردۆتەوە، بەهەمان جۆریش هەندێك جار بە پێی پەتی و هەندێك جاریش بە پێڵاوەوە نوێژی كردووە" بەڵام ئێمە بۆ نزیك بوونی دەقی فەرموودەكەو وەرگێڕانە كوردیەكەی وشەی "هەندێك جار "مان دانەناوە.
(11) - أخرجه الدارمي في سننه 2/162, برقم: 2124, وقال حسين سليم أسد في تعليقه عليه: إسناده حسن
(12) - الحقائق الطبية في الإسلام, للدكتور عبد الرزاق الكيلاني, ص 154.
(13) - النهي عن الشرب والأكل واقفاً, للدكتور محمد نزار الدقر.
